ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ
Το Άγιο Όρος σήμερα ειναι ένα μοναστικό ίδρυμα το οποίο χωρίζεται σε έξι κατηγορίες: μοναστήρια, σκήτες, κελιά, καλύβες, καθίσματα και ερημητήρια. Ο αριθμός των μοναστηριών – ο οποίος δεν μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί – είναι είκοσι. Δεκαεπτά από αυτά είναι Ελληνικά (Μεγίστης Λαύρας, Βατοπεδίου, Ιβήρων, Διονυσίου, Κουτλουμουσίου, Παντοκράτορος, Ξηροποτάμου, Δοχειαρίου, Καρακάλου, Φιλοθέου, Σίμωνος Πέτρας, Αγίου Παύλου, Σταυρονικίτα, Ξενοφώντος, Γρηγορίου, Εσφιγμένου, Κωνσταμονίτου), μία είναι Ρώσσικη (Αγίου Παντελεήμωνος), η μία είναι Σέρβικη(Χιλανδαρίου) και η μία είναι Βουλγάρικη (Ζωγράφου).
Ο αριθμός των άλλων μοναστικών ιδρυμάτων υπόκειται σε αλλαγές. Σήμερα οι μοναχοί είναι περίπου 1650. Συνήθως τα μοναστήρια περιβάλλονται από τετραώροφα κτίρια όπου τα κελιά των μοναχών τοποθετούνται σε διαφορετικά τμήματα. Εξωτερικά τα κτίρια έχουν μπαλκόνια.
Στα μοναστήρια κάθε μοναχός έχει ένα μικρό ορθογώνιο δωμάτιο με πολύ λίγα πράγματα μέσα σ’αυτό. Κάθε μοναστήρι λειτουργεί ως ξεχωριστή πατριαρχική βασιλική. Όλοι οι μοναχοί αποκτούν την ελληνική υπηκοότητα όταν είναι δόκιμοι ή όταν γίνονται μοναχοί, χωρίς άλλες διαδικασίες στο Άγιο Όρος. Εκτός από τα είκοσι μοναστήρια, υπάρχουν και δεκατέσσερις σκήτες, καλύβες, καθίσματα και ερημητήρια. Στην Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, λειτουργεί Εκκλησιαστική Σχολή για τους δόκιμους και τους μοναχούς που επιθυμούν να εκπαιδευτούν. Σήμερα ο πληθυσμός του Αγίου Όρους αποτελείται από Έλληνες, Ρώσους, Σέρβους, Βούλγαρους και Ρουμάνους μοναχούς.
Κάθε μονή περιβάλλεται από έναν ισχυρό τοίχο ο οποίος στο παρελθόν ήταν αρκετά ικανός για να παρέχει ασφαλή κατοίκηση. Στους τοίχους υπάρχουν πύργοι με πολεμίστρες που καθιστούσαν πιο αποτελεσματική την πάλη με τους πειρατές. Οι περισσότεροι ναοί έχουν τοιχογραφίες και ανοικοδομούνται σε μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μορφή που ονομάζεται Αγιορείτικος. Τα μοναστήρια είναι όλα κοινοβιακά. Στα κοινόβια όλα είναι κοινά. Κτίρια, εργασία, φαγητό και προσευχή.
Η νομοθετική εξουσία τελείται από τη σύγκλητο που αποτελείται από εξέχοντες μοναχούς. Η διοικητική εξουσία διεξάγεται από τον ηγούμενο ο οποίος είναι ο διά βίου ο πνευματικός πατέρας της μονής. Εκλέγεται από τους μοναχούς και είναι στην υπηρεσία του μοναστηριού για τουλάχιστον έξι χρόνια.
ΣΚΗΤΕΣ
Οι Σκήτες είναι ομάδες μονοκατοικιών που έχουν ιδρυθεί σε μια περιοχή του μοναστηριού. Η ίδρυση γίνεται με πράξη της Μονής και επικυρώνεται με διάταγμα του Πατριαρχείου. Ο αριθμός των μοναχών έχει καθοριστεί από την Πράξη Ίδρυσης. Η ρύθμιση των εσωτερικών εργασιών της σκήτης εγκρίνεται από το μοναστήρι. Οι Σκήτες είναι ειδικές ή κοινοβιακές. Οι ειδικές είναι ένας αριθμός απο καλυβες γύρω από έναν κύριο ναό που ονομάζεται “Κυριακό”.
Κάθε κελί έχει δικό του πολύ μικρό ναό. Ούτως ή άλλως, όλοι οι μοναχοί τις Κυριακές και τις αργίες, εκκλησιάζονται όλοι μαζί στο Κυριακό, ενώ κατά τη διάρκεια των υπόλοιπων ημερών διατελούν την προσευχή τους στο δικό τους κελί. Ο επικεφαλής της σκήτης ονομάζεται Δίκαιος και εκλέγεται από τους μεγαλύτερους μοναχούς των κελιών, για ένα έτος. Ασχολείται με θέματα όπως η φροντίδα της φιλοξενίας των προσκυνητών καθώς και η εκτέλεση των πνευματικών υπηρεσιών στο Κυριακό.
Αντιπροσωπεύει επίσης τη σκήτη όπου χρειάζεται. Στις κοινοβιακές σκήτες ο Δίκαιος που ονομάζεται ηγούμενος, αυτός ο τίτλος τον ακολουθεί μέχρι το θάνατό του, και η εκλογή του εγκρίνεται από το μοναστήρι. Τα κτίσματά τους μοιάζουν με αυτά των μοναστηριών, αλλά δεν μπορούν ποτέ να γίνουν μοναστήρια. Σήμερα υπάρχουν συνολικά 15 σκήτες.
ΚΕΛΙΑ
Τα κελιά του Αγίου Όρους είναι ιδρύματα με έναν ναό και ένα κτίριο που αποτελείται από κελιά και βοηθητικούς χώρους. Ο επικεφαλής της κυψέλης είναι ο γέροντας και οι υπόλοιποι είναι οι υπάλληλοί του. Ο αριθμός των μοναχών δεν μπορεί να είναι πάνω από εννέα.
Αυτοεξυπηρετούνται, καλλιεργώντας ένα μικρό κομμάτι γης, ζωγραφίζοντας και σμιλεύοντας το ξύλο για να σχηματίσουν εικόνες, δημιουργώντας θυμιάματα και κομποσχοίνια.
ΚΑΛΥΒΙΑ
Οι καλύβες είναι μικρές και απομονωμένες κατοικίες για δύο ή τρεις μοναχούς που τους έχουν δώσει να μείνουν από τη μονή στην οποία ανήκει η περιοχή. Οι μοναχοί στις καλύβες αυτοεξυπηρετούνται με τις χειροτεχνίες τους.
ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ
Τα καθίσματα είναι μικρές καλύβες με ένα μοναχό. Η μονή παραχωρεί τη θέση στον μοναχό. Ζει εκεί για πάντα και παίρνει από το μοναστήρι μόνο το απολύτως απαραίτητο φαγητό.
ΕΡΗΜΗΤΗΡΙΑ
Τα ερημητήρια είναι μικρά καθίσματα. Βρίσκονται σε εγκαταλελειμμένα και ιερά μέρη, μερικές φορές σε βράχους και δυσπρόσιτες κορυφές και μερικές φορές σε σπηλιές και σχισμές των βράχων όπου οι μοναχοί εγκαθιστούν τα απρόσιτα καταφύγια τους. Ζουν εκεί νυστεύοντας, με αγρυπνίες και ατελείωτες προσευχές, μελετώντας τη Διαθήκη και το φαινόμενο του θανάτου.
–Όλες οι εγκαταστάσεις του Αγίου Όρους λειτουργούν σύμφωνα με το βυζαντινό σύστημα των είκοσι τεσσάρων ωρών και σύμφωνα με το ιουλιανό ημερολόγιο. Στη δύση του ήλιου, η ώρα στο Άθω είναι 12:00 όλες τις εποχές, με εξαίρεση τη μονή Ιβήρων, όπου η ώρα είναι 12:00 όταν ο ήλιος ανατέλει.