Ιδρύθηκε το 963 από τον Αγ. Αθανασίου τον Αθωνίτη, με την οικονομική υποστήριξη των αυτοκρατόρων Νικηφόρου Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή.
Κατά τους δέκα αιώνες της ύπαρξής της, το μοναστήρι κατέχει πάντα την πρώτη θέση μεταξύ των άλλων μοναστηριών του Αγίου Όρους, εν μέρη λόγω του πλούτου του, εν μέρη λόγω των αποθηκευμένων κειμηλίων (χειρόγραφα, ιστορικά έγγραφα, φορητές εικόνες κ.λπ.) .
Η μνημειακή δομή του μοναστηριού παρατηρείται ιδιαίτερα στα μεγάλα κτίριά του. Η κεντρική εκκλησία (Καθολικό) με τα δύο μεγάλα παρεκκλήσια των Σαράντα Μαρτύρων και του Αγίου Νικολάου, καταλαμβάνει το κέντρο της μονής. Μέσα στον περίβολο υπάρχει επίσης η τράπεζα, η κουζίνα, η βιβλιοθήκη κλπ. Στα τέσσερα κλίτη, που περιβάλλουν τη μονή, βρίσκονται τα μοναστήρια, ο ξενώνας, τα ξωκλήσια και άλλα.
Το μοναστήρι κατοικείται από 50 μοναχούς οι οποίοι καθημερινά τελούς διάφορα καθήκοντα ανάλογα με τις ανάγκες της μονης διότι φιλοξενούν πολλούς επισκέπτες από όλο τον κόσμο.
Το μοναστήρι παραμένει ανοιχτό όλο το χρόνο από την ανατολή μέχρι τη Δύση του ηλίου. Κατά τους χειμερινούς μήνες, είναι εξαιρετικά δύσκολο να φτάσετε στο μοναστήρι. Οι επισκέπτες που επιθυμούν να μελετήσουν ή να φωτογραφήσουν τα έργα τέχνης του μοναστηριού πρέπει πρώτα να έρθουν σε επαφή με την 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων καθώς και με το ίδιο το μοναστήρι.
