Η Μονή Εσφιγμένου ιδρύθηκε στα μέσα του 10ου αι., ενώ κατά την παράδοση κτίστηκε τον 5ο αι., από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β’ και την αδελφή του Πουλχερία. Λεηλατήθηκε από τους Αγαρηνούς πειρατές πολλές φορές, αλλά στις επιθέσεις του 1533 και 1634 καταστράφηκε ολοσχερώς.
Το Καθολικό της Μονής, το οποίο τιμά την Ανάληψη Του Κυρίου, κτίσθηκε από τον ηγούμενο Θεοδώρητο το 1806-1810. Από τα κειμήλια της Μονής ξεχωρίζουν ένα μεγάλο κομμάτι από την σκηνή του Μεγάλου Ναπολέοντα, δώρο του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ καθώς και ο λεγόμενος σταυρός της Πουλχερίας.
Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 372 χειρόγραφα και πάνω από 6.000 βιβλία.
Η Μονή Εσφιγμένου κατέχει την δέκατη όγδοη θέση στην ιεραρχία των ιερών μονών. Λειτουργεί κοινοβιακά από το 1797 με σιγίλλιο του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄.
Εξαρτήματά της έχει επτά Καθίσματα, και ένα κελί εκτός εκείνου του αντιπροσωπείου των Καρυών.
Στη Μονή εγκαταβιώνουν εξήντα έξι μοναχοί ενώ άλλοι τριάντα ένα μοναχοί της είναι εξαρτηματικοί.
